Józef Skłodowski
nauczyciel Gimnazjum Męskiego w Kielcach
w latach 1831 - 1832
DZIECIŃSTWO I LATA SZKOLNE
Józef Skłodowski herbu Dołęga urodził się 19 marca 1804 roku w należącym do jego ojca, Urbana, rodowym majątku Skłody - Piotrowice na starym Mazowszu, gdzie jego przodkowie co najmniej od XVI wieku gospodarzyli na większych lub mniejszych fortunach, tworząc szlachecki zaścianek.
Urbanowa sadyba posadowiona była na wzniesieniu, na którym stały zabudowania gospodarskie i drewniany dworek oddalony o jakieś 50 łokci od rzeczki Brok. Tam Józef spędził swoje dzieciństwo, zachowując zapewne w pamięci ojca uprawiającego ziemię i matkę krzątającą się gdzieś w obejściu, gdyż jego rodzice, jak wszyscy Skłodowscy, nie mieli na swoich włościach chłopów pańszczyźnianych i sami prowadzili własne gospodarstwo.
W 1812 roku ośmioletni Józio rozpoczął naukę w szkole elementarnej w Zarębach Kościelnych. Mieszkał wtedy u krewnego, który był organistą w miejscowym kościele. Wkrótce jednak edukacja chłopca została przerwana, gdyż najpierw wojska wyprawiające się na Rosję zajęły szkolne pomieszczenia, a potem rosyjska okupacja i zniszczenia wojenne sprawiły, że nie myślano o nauce. Dopiero po utworzeniu Królestwa Polskiego w oficynie przy plebanii wznowiono nauczanie. Józef Skłodowski był już na tyle samodzielny, że codziennie przemierzał drogę ze Skłodów do szkoły, a poza domem rodzinnym nocował jedynie w czasie zawiei śnieżnych i roztopów.
Najważniejszą umiejętnością, jaką Józef wyniósł z maleńkiej szkółki elementarnej, był nawyk samodzielnej pracy. Ta cecha, a także wytrwałość w dążeniu do celu, okazały się bardzo przydatne, gdy na drodze do zdobycia wykształcenia zaczęły piętrzyć się kolejne trudności.
Skłodowskiemu marzyła się nauka u pijarów w Łomży, ale matka, Elżbieta Małgorzata z Rykaczewskich, nie przywiązywała większej wagi do wykształcenia, gdyż jeszcze w XIX wieku znaczna część zaściankowej szlachty była, tak jak ona sama, niepiśmienna. W jej zamysłach najstarsze dziecko miało zostać gospodarzem na ojcowiźnie. Tę rolę musiał jednak przejąć jej młodszy syn, gdyż, Józef, nie bacząc na plany matki, rozpoczął naukę w szkole średniej, którą ukończył z odznaczeniem, uzyskawszy w 1823 roku świadectwo dojrzałości.
Dawne Gimnazjum Męskie w Łomży
Duże znaczenie w karierze Skłodowskiego miało wsparcie rektora łomżyńskiego gimnazjum. Był nim światły człowiek, pijar, ksiądz Hieronim Zawadzki, który potrafił rozbudzić głód wiedzy, a także wzniecić zapał do nauki nawet tych przedmiotów, które nie były w sferze zainteresowań uczniów. Tak więc, po ukończeniu gimnazjum, Skłodowski mógł się poszczycić nie tylko dobrą wiedzą z zakresu ulubionych nauk ścisłych i przyrodniczych, ale także znajomością języków obcych, do których wcześniej nie miał zamiłowania.
Ewa Skłodowska-Curie, córka Marii, tak napisała o swoim pradziadku: „Józef, opuścił rolę, trochę dlatego, by poprawić swą sytuację materialną, lecz przede wszystkim, ponieważ miał szczery pociąg do nauki”.
W 1823 roku Skłodowski zapisał się na na Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego z myślą o karierze urzędniczej, jednak w tym samym roku zmarł jego ojciec i z braku środków Józef musiał czasowo zrezygnować ze studiów. Są źródła świadczące o tym, że w 1826 roku, będąc rządowym stypendystą Instytutu Pedagogicznego, studiował równolegle nauki przyrodnicze na Wydziale Filozoficznym. Ostatecznie w 1829 roku Skłodowski uzyskał absolutorium na Wydziale Filozoficznym i został dopuszczony do egzaminu na stopień magistra, do którego jednak nie przystąpił.
JÓZEF SKŁODOWSKI PEDAGOG
Józef Skłodowski w roku ukończenia studiów rozpoczął pracę pedagogiczną w szkole wydziałowej w Białej Podlaskiej, skąd po roku został przeniesiony do szkoły średniej w Warszawie, gdzie uczył geografii, historii i języka niemieckiego. Tam zastał go wybuch powstania listopadowego.
Szkołą zarządzały wówczas władze propowstańcze i w atmosferze ogólnej euforii Józef z grupą 26 uczniów wstąpił do wojska, by brać czynny udział w walkach narodowowyzwoleńczych, co inspektor, Leopold Sumiński, uznał za sukces wychowawczy stwierdzając z okazji zakończenia roku:
„(…) z 209 uczniów pozostało w szkole w lutym 113, ponieważ inni (…) na głos odradzającej się ojczyzny weszli do szeregów wojskowych (…). Wdzięczny instytut przechowywać będzie troskliwie imiona wszystkich w swoim archiwum.”
"Czwartacy" na obrazie Wojciecha Kossak "Bitwa pod Olszynką Grochowską" fot. Wikipedia
Istnieją różne przekazy dotyczące udziału Skłodowskiego w walkach powstańczych. Podobno chciał zostać kawalerzystą, ale nie stać go było na kupno konia, więc dołączył do oddziałów piechoty i uczestniczył w wielu potyczkach. Pod Chmielnikiem schwytali go kozacy i poranionego pędzili boso piechotą aż do Warszawy.
Józefowi udało się uniknąć więzienia tylko dzięki wstawiennictwu wysoko postawionego brata swojej narzeczonej, ale musiał opuścić Warszawę, by nie rzucać się w oczy carskiej policji.
Tak w 1831 roku Skłodowski dotarł do Kielc i od 21 stycznia rozpoczął pracę w Wojewódzkim Gimnazjum - czcigodnym protoplaście obecnego I Liceum Ogólnokształcącego im. Stefana Żeromskiego.
Ewa Rudawska - Gimnazjum Męskie w Kielcach
Nie ma zgodności co do tego, jaką funkcję tam pełnił - profesor Adam Massalski podaje, że Skłodowski latach 1831-1832 był zastępcą profesora, zaś Henryk Sadaj twierdzi, że był on nauczycielem fizyki, matematyki i chemii w latach 1832-1833.
Krótki pobyt w Kielcach nie był spektakularny dla zawodowej kariery Skłodowskiego, natomiast doszło do dwóch niezwykle istotnych wydarzeń w jego życiu osobistym - 5 lutego 1832 roku Józef poślubił ukochaną Salomeę Sagtyńską, a 20 września tego samego roku przyszedł na świat ojciec przyszłej noblistki, Władysław.
Być może wybitny pedagog związałby się na dłużej z Kielcami, gdyby jego rodzinie zapewniono właściwe warunki bytowe. Niestety, Salomea coraz częściej narzekała na ciasnotę i brak wygód, a jej brat właśnie wyjeżdżał służbowo do Petersburga i zostawiał w Warszawie przestronne mieszkanie, więc gdy tylko udało się załatwić Józefowi pracę w stolicy, Skłodowscy spakowali walizki i wyjechali z Kielc.
W 1833 roku Skłodowski ponownie objął stanowisko nauczyciela w szkole na Muranowie, ale gdy pojawiły się uzasadnione obawy, że carska policja nadal się nim interesuje, znów zmuszony był poszukać schronienia na prowincji i tak po kilkunastu latach pracy w różnych szkołach na wschodzie Polski, przybył do Lublina, gdzie 1 lutego 1851 roku objął posadę dyrektora Gimnazjum Gubernialnego po baronie Janie Kaulbarsie, zdymisjonowanym niemieckim pułkowniku w służbie carskiej.
Skłodowski zastał szkołę w bardzo złym stanie - niewykwalifikowana kadra nauczycielska, brak dyscypliny zarówno wśród uczniów jak i grona profesorskiego, złe warunki lokalowe, a także niedoposażone pracownie to problemy, z którymi musiał się zmierzyć. Dla energicznego i ambitnego człowieka był to tylko impuls do działania - okazując pozorną lojalność wobec rosyjskich władz oświatowych konsekwentnie realizował swój plan naprawy lubelskiego szkolnictwa najpierw jako dyrektor gimnazjum, a później także jako zwierzchnik szkół w całej guberni lubelskiej.
Skłodowski swoją pracę rozpoczął od doboru kadry pedagogicznej. Szczególną uwagę zwracał na konduitę grona nauczycielskiego, postawę patriotyczną oraz kultywowanie wartości zakorzenionych w polskiej tradycji. Organizował egzaminy sprawdzające kompetencje nauczycieli i korepetytorów domowych, zwracał baczną uwagę na stosowanie odpowiednich metod dydaktycznych oraz właściwe traktowanie uczniów. Dzięki dawnym kontaktom udało mu się ściągnąć do Lublina wybitnych fachowców z dziedziny nauk matematyczno-fizycznych, przyrodniczych i historycznych, dzięki czemu stosunkowo szybko gimnazjum mogło śmiało konkurować z warszawskimi czy krakowskimi szkołami.
Uczniowie i grono pedagogiczne z dyrektorem Józefem Skłodowskim, rok 1865
Oczkiem w głowie Skłodowskiego była szkolna biblioteka. Dzięki jego staraniom zgromadzony został pokaźny księgozbiór uzupełniony o mapy, atlasy, czasopisma czy materiały graficzne. Mówiono, że dyrektor nie cofnął się przed niczym, by odzyskać utracone pozycje.
Księgozbiór przeniesiono do specjalnego pomieszczenia i poddano konserwacji, w tym celu Skłodowski sprowadził nawet introligatora z Warszawy, a gdy brakło funduszy na skatalogowanie zbiorów, osobiście podjął się wykonania tych prac. Tak powstała biblioteka mająca bardzo wysoką pozycję w Królestwie Polskim, zawierająca ponad dziesięć tysięcy pozycji, będąca naukowym zbiorem i zarazem pierwszą w Lublinie publiczną czytelnią szeroko udostępnianą mieszczanom.
Lubelskie gimnazjum zawdzięczało Skłodowskiemu także nowy, okazały gmach. Stara szkoła była w bardzo złym stanie technicznym, co negatywnie wpływało m.in. na proces dydaktyczny. Dzięki usilnym staraniom dyrektora uczniowie lubelskiego gimnazjum mogli w 1858 roku rozpocząć naukę w nowym, przestronnym budynku, który stał się wizytówką gubernialnego miasta. Obecnie w tym obiekcie mieści się Instytut Pedagogiki Uniwersytetu im. Marii Curie-Skłodowskiej.
Gmach Gimnazjum w Lublinie II połowa XIX wieku
O znaczeniu Józefa Skłodowskiego dla lubelskiej oświaty można by jeszcze długo, ale nie to jest głównym przedmiotem naszego zainteresowania. Żeby jednak „dopiąć” opowieść o tym wybitnym pedagogu i uczynić ją bardziej kompletną, dobrze jest wspomnieć, jak dyrektor Skłodowski odbierany był przez swoich wychowanków.
W ocenie uczniów był on człowiekiem bardzo surowym i wymagającym, absolwenci szkoły zapamiętali go jako groźnego „puchacza”, który hołdował dawnej zasadzie: „różdżka napędza rozumu do głowy, uczy pacierza, a broni złej mowy”, ale chyba nie bali się go tak bardzo, skoro mówili o nim dobrotliwie „Stary”.
A tak zapamiętał pobyt w lubelskim gimnazjum Aleksander Głowacki, który miał swój epizod także w kieleckiej szkole: „w tymże gmachu miałem honor zawrzeć znajomość ze śp. Dyrektorem Skłodowskim, dziadem p. Curie-Skłodowskiej. Staruszek gęsto sadzał mnie do kozy, chociaż trudno wymienić pedagoga, któryby w sposób równie poufały nie traktował mojej godności osobistej”.
Fakt, Skłodowski stawiał wszystkim bardzo wysokie wymagania, potrafił utrzymać dyscyplinę, bywał bardzo groźny zwłaszcza dla „próżniaków i urwisów” i często sadzał ich w „kozie”, a spóźnialskich niejednokrotnie wytargał za czuprynę, ale pomimo swej surowości budził powszechną sympatię i szacunek, gdyż nade wszystko był człowiekiem ogromnych zasług, sprawiedliwym przełożonym i pedagogiem światłego umysłu.
Skłodowski był też wychowawcą wielkiej wrażliwości. Kiedyś jeden z uczniów został posądzony, że napisał na tablicy pamflet przeciw nauczycielowi łaciny. Za to wymierzono chłopcu karę pięciu rózg. Dla dobrego ucznia było to na tyle hańbiące, że przestał uczęszczać do szkoły i był coraz bliższy podjęcia desperackiej decyzji, by utopić się w Bystrzycy, ale autora złośliwego wierszyka nie wydał. Zaniepokojony dyrektor odwiedził ucznia w domu, kazał mu złożyć przysięgę, że pamflet nie był jego dziełem, po czym powiedział: „wierzę ci i nie pytam, kto to zrobił, chociaż jestem przekonany, że ty to wiesz”. Następnie zaprowadził chłopca do szkoły, a gdy weszli do klasy powiedział: „kochajcie go, bo to dobry kolega”.
Absolwent lubelskiego gimnazjum, Hipolit Wójcicki, z rozrzewnieniem wspominał pewną wiosenną ekskursję. Gdy młodzież i nauczyciele przybyli do wioski dzierżawionej przez rodziców jednego z uczniów, zostali zaproszeni na podwieczorek. Gdy dyrektor Skłodowski nadjeżdżał powozem, muzykanci przywitali go pieśnią „Jeszcze Polska nie zginęła”, a chłopcy stanęli w dwóch szeregach, krzyczeli „niech żyje nasz dyrektor!” i z radości wyrzucali czapki w górę. Józef Skłodowski był bardzo wzruszony, ze łzami w oczach powitał wszystkich słowami „jak się macie moje dzieci”, a następnie ucałował każdego w czuprynę. Ta wycieczka, jak się potem okazało, była już ostatnią w historii szkoły z udziałem tego wielce zasłużonego dyrektora.
Z dniem 1 października 1862 roku Józef Skłodowski został skierowany na przymusową emeryturę. Powodem było niezadowolenie władz oświatowych z udziału młodzieży gimnazjalnej w patriotycznych manifestacjach. W ten sposób sprawny jeszcze i bardzo zaangażowany pedagog, który pierwszy przychodził do szkoły i ostatni ją opuszczał, został pozbawiony pracy, którą była dla niego pasją. Po przekazaniu majątku szkoły Słodowski wraz z rodziną wyjechał z Lublina.
JÓZEF SKŁODOWSKI NA EMERYTURZE
Po przejściu na emeryturę Skłodowski zamieszkał z żoną w zawieprzyckim folwarku dzierżawionym przez stryjecznego brata. Tam prowadził z córką punkt leczenia rannych w czasie powstania styczniowego, a po jego upadku, gdy wzmogły się represje, znów musiał zmieniać miejsca zamieszkania.
Pozostałości dworku w Zawieprzycach
W 1870 roku przeprowadził się z żoną do zięcia w Rykoszynie k/Kielc. Wśród miejscowej społeczności były pedagog cieszył się tak dużym poważaniem, że w Piekoszowie powierzono mu funkcję wójta, a w Promniku wybrano na urząd sędziego gminnego.
W 1879 roku Józef nabył dwie osady włościańskie w Radlinie i zamieszkał z Salomeą w nieistniejącym już modrzewiowym dworku. Za domem rozciągał się sad liczący 240 drzew owocowych oraz ogród kwiatowo-warzywny, w którym Skłodowscy jako pierwsi w tym rejonie, sadzili zagony białej kapusty cukrowej, pomiędzy którymi wysiewali konopie, by ich zapachem odstraszyć liszki. Ziemię obrabiał sąsiad Franciszek. Józef zajmował się gołębiami i królikami. Widywano go także, jak pędził na pastwisko swoje krowy mocno już pochylony, z nieodłączną fajeczką, z bujnymi, siwymi włosami, białą brodą i wąsami, które zapuścił dopiero na emeryturze, gdyż za czasów Mikołaja I urzędnikom nie wolno było nosić zarostu. Latem chodził w lnianych spodniach i w sandałach z drewnianą podeszwą, natomiast dla zamanifestowania patriotyzmu kubrak ściągał słuckim pasem, a na głowie nosił dumnie batorówkę zwaną także madziarką.
Czapeczki pochodzenia węgierskiego stały się bardzo modne po wystawieniu obrazu Jana Matejki „Batory pod Pskowem”, namalowanego przez artystę na chwałę oręża polskiego i ku pokrzepieniu serc rodaków. W sklepach Królestwa Polskiego nie można było kupić madziarek, więc Salomea własnoręcznie wykonała dla Józefa piękną batorówkę ozdobioną „frędzlą” z włosienia i haftem zakończonym paciorkiem imitującym brylant.
Jesienią 1880 roku syn Józefa, Zdzisław, rozpoczął pracę rejenta w Skalbmierzu, stając się tam także animatorem życia kulturalnego. Zdzisław postanowił ściągnąć do siebie rodziców gdy tylko ukończy budowę domu, więc Skłodowscy sprzedali gospodarstwo z zastrzeżeniem, że będą mogli przez rok nadal mieszkać w modrzewiowym dworku. Zimą cieszyli się jeszcze sielskim życiem na wsi, spędzali wieczory ze znajomymi, panie wymieniały się dobrymi radami i recepturami na ciasta, panowie prowadzili polityczne „dyskursyje” albo grali w karty, ale - Boże broń! - dla hazardu, któremu Józef był zawsze przeciwny i kiedyś ostro zwalczał tę plagę wśród swoich uczniów.
W święta 1881 roku Skłodowscy postanowili pojechać saniami na pasterkę odprawianą w Kielcach przez nowego biskupa, chociaż w tej nocy była straszna zawieja i silny mróz. Salomea przeziębiła się w drodze, dostała zapalenia płuc i po dwóch miesiącach choroby zmarła. Została pochowana na cmentarzu w Leszczynach.
Fot. Andrzej Jóźwiak
Grób Salomei odnaleziony przez Jacka Skrzypczaka, Prezesa Stowarzyszenia Ziemia Świętokrzyska
i "tropiciela śladów rodziny Marii Curie-Skłodowskiej" w naszym regionie.
Jak widać., płyta odnowiona z inicjatywy Przyjaciół Gminy Górno znów pilnie potrzebuje zabiegów renowacyjnych.
Józef z trudem znosił samotność, nie mógł jednak zamieszkać u syna, gdyż dom w Skalbmierzu nie był jeszcze gotowy, wobec czego wyjechał do stryjecznego brata w Zawieprzycach. Tam zmarł na zapalenie płuc 21 sierpnia 1882 roku. Spoczął w rodzinnym grobowcu w Kijanach.
Kończąc opowieść o Józefie Skłodowskim można by oczywiście „pogdybać” co by było, gdyby ten wybitny pedagog pozostał w naszym mieście. Kto wie, może wtedy okazały gmach gimnazjum z imponującą biblioteką powstałby w Kielcach, a nie w Lublinie, a dwukrotna noblistka w dziedzinie fizyki i chemii byłaby absolwentką naszej szkoły…?
Ale i tak bardzo miła jest świadomość, że w gronie czcigodnych belfrów „Żeroma” znalazł się przodek Marii Skłodowskiej-Curie, a i ona sama zaszczyciła swoją obecnością mury kieleckiego gimnazjum, by odwiedzić miejsce, w którym pracował jej ukochany dziadek.
Maria Skłodowska-Curie
opracowała Jagoda Jóźwiak
_________________________________________________________________________________________________________
Fot. Andrzej Jóźwiak
Na cmentarzu w Leszczynach zostali pochowani także rodzice Stefana Żeromskiego, ale po ich mogile nie ma śladu.
O tym fakcie powiadamia jedynie tablica pamiątkowa na murze przy bramie wejściowej.
________________________________________
Źródła:
Henryk Sadaj - Skłodowscy. Przodkowie i współcześni Marii Salomei Skłodowskiej Curie
Ireneusz Sadurski - Józef Skłodowski - nauczyciel, dyrektor i wychowawca w szkołach Królestwa Polskiego w okresie międzypowstaniowym
http://zolkiewski172lata.blogspot.com/2014/10/jozef-i-wadysaw-skodowscy.html
http://www.gimzareby.neostrada.pl/curie.htm
1764-Article Text-8837-1-10-20190611.pdf
1764-Article Text-8837-1-10-20190611.pdf
https://docplayer.pl/24514977-Jozef-sklodowski-nauczyciel-dyrektor-i-wychowawca-w-szkolach-krolestwa-polskiego-w-okresie-miedzypowstaniowym.html
https://docplayer.pl/24514977-Jozef-sklodowski-nauczyciel-dyrektor-i-wychowawca-w-szkolach-krolestwa-polskiego-w-okresie-miedzypowstaniowym.html
1764-Article Text-8837-1-10-20190611.pdf
https://www.zlmaz.pl/img/ksiazki/2_Crka_mazowieckich_rwnin_czyli_Maria_SkodowskaCurie_z_Mazowsza.pdf
https://docplayer.pl/39011859-Scenariusz-sesji-popularnonaukowej-dwie-niezwykle-biografie-maria-sklodowska-curie-i-jozef-sklodowski.html
________________________________________
Zdjęcia:
zdjęcie nr 1 Józef Skłodowski - https://www.umcs.pl/pl/galeria-150-rocznica-urodzin-marii-curie-sklodowskiej-umcs-lublin,11942,maria-i-jej-rodzina,46590.chtm
zdjęcie nr 2 Gimnazjum męskie w Łomży https://historialomzy.pl/dzieje-lomzy-tysiacletnie-rozdzial-vii-ii/
zdjęcie nr 3 „Czwartacy” https://wpolityce.pl/polityka/127682-181-rocznica-bitwy-pod-olszynka-grochowska-heroiczna-obrona-polacy-uratowali-warszawe
zdjęcie nr 4 Gimnazjum Męskie w Kielcach https://zeromszczacy.pl/powstanie-i-dzieje-najstarszej-kieleckiej-szkoly-sredniej-id67.html
zdjęcie nr 5 Uczniowie i grono nauczycielskie Gimnazjum Mkiego w Lublinie https://duchyimperiumrosyjskiego.wordpress.com/2017/10/26/w-lubelskim-meskim-gimnazjum/amp/
zdjęcie nr 6 Budynek gimnazjum lubelskiego - http://sadurczykus.9lo.lublin.pl/st-2016-12.pdf
zdjęcie nr 7 Aleksander Głowacki https://culture.pl/pl/tworca/boleslaw-prus-aleksander-glowacki
zdjęcie nr 8 Dworek w Zawieprzycach https://docplayer.pl/72368482-Sadurczykus-times-jozef-sklodowski-dyrektor-gimnazjum-gubernialnego-w-lublinie-grudzien-2016.html
zdjęcie nr 9 Batorska jako symbol patriotyzmu (fragment obrazu Jasna Matejki „Batory pod Pskowem”) - http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Matejko/Batory.htm
zdjęcie ny 10 Maria Skłodowska-Curie w pracowni https://polskaswiatu.pl/maria-sklodowska-curie-francja/
Commentaires