ŻEROMSCY W MOKRSKU

Mokrsko Dolne, fot. Andrzej Jóźwiak

Mokrsko Dolne to wieś sołecka położona malowniczo pośród podmokłych łąk na prawym brzegu Nidy. Jej początki sięgają co najmniej XIII wieku, bo na ten czas datuje się powstanie romańskiego prezbiterium kościoła p.w. Wniebowzięcia NPM.

Wnętrze romańskiego prezbiterium w Mokrsku Dolnym - fot. Andrzej Jóźwiak

W 1830 roku do Mokrska przybyli przodkowie Stefana Żeromskiego. Dziadek, Józefat Żeromski herbu Jelita, by zdobyć środki na utrzymanie rodziny, obejmował w dzierżawę magnackie majątki ziemskie. Był possesorem w Kulczycach, Krasocinie czy Lasochowie, gdzie w 1819 roku przyszedł na świat Wincenty, ojciec pisarza.

Józefat Żeromski

Przed przybyciem do Mokrska Klara i Józefat przebywali jeszcze trzy lata w Brynicy. Nie ma zgodności co do tego, czy dziadkowie Żeromskiego nabyli ten majątek, czy dzierżawili, ale wiadomo na pewno, że nie przynosił on wystarczających dochodów, by zapewnić rodzinie standard życia zgodny z jej oczekiwaniami. Spore kwoty potrzebne były na kształcenie dzieci - guwernantki, szkołę Teofila w Pińczowie czy pensję Ludwiki u sióstr kanoniczek, ale niemałe sumy szły także na polowania, wystawne bale i podróże. Jedni twierdzili, że to słynący z szerokiego gestu Józefat lubił żyć w przepychu i lekką ręką trwonił wszystkie zarobione pieniądze, inni natomiast widzieli w dziadku pisarza troskliwego męża, starającego się zaspokajać zachcianki żony znudzonej życiem na prowincji.

Klara Żeromska z Kłodnickich

Starszą o dwa lata Klarę z Kłodnickich herbu Sas Józefat poznał w Krakowie podczas karnawału 1809 roku, a w roku 1810 państwo Żeromscy byli już po ślubie i zamieszkiwali kolejno majątki, które obejmowali w arendę.

Ówczesna prowincja nie przypominała w niczym współczesnej, daleko było wszędzie nie tylko w sensie fizycznym, ale i cywilizacyjnym oraz mentalnym - mówiło się, że diabeł tam mówi dobranoc. Wiosną i latem tę przepaść łagodził widok malowniczych pól i łąk usłanych kwieciem, ale jesienią i zimą Klara czuła się odcięta od świata. Na wsi nie znajdowała pokrewnych dusz, czuła się pozbawiona nawet towarzystwa męża, który był pochłonięty obowiązkami związanymi z zarządzaniem powierzonymi mu majątkami. Babka pisarza, kiedy tylko mogła, wyjeżdżała dla poprawienia samopoczucia do Krakowa albo do wód do Karlsbadu, pocieszała się kupując eleganckie stroje i ładne przedmioty, w czasie odwiedzin u krewnych brała udział w bogatym życiu towarzyskim, próbując zapomnieć o mizerii wiejskiego życia. Gdy Klara przebywała przy mężu, Józefat starał się zapewnić jej rozrywki, wówczas puszczał wodze fantazji i nie bacząc na wydatki godził się na zorganizowanie balów i kuligów. Klara wtedy odżywała, błyszczała w towarzystwie, mogła pokazać znajomość języków i biżuterię, by zaimponować okolicznym possesorom i właścicielom.

Huczne imprezy towarzyskie organizowane przez dziadków oraz ciotkę, Józefatę Saską, były wielokrotnie tematem rodzinnych opowieści i stały się inspiracją do opisu szlacheckich zabaw w powieściach Stefana Żeromskiego, m.in. w „Popiołach”.

Kadr z filmu Andrzeja Wajdy "Popioły"

Gdy kontrakt w Brynicy wygasł, Żeromscy nie przedłużyli go i objęli w arendę Mokrsko Dolne, spodziewając się uzyskać lepsze dochody z dzierżawy. Zamieszkali w murowanym dworze, do którego przylegał duży sad, a za nim rozciągały się malownicze łąki, szuwary Nidy i rozległe wzgórza, po których jako chłopiec biegał ojciec pisarza.

Dwór w Mokrsku Dolnym - zdjęcie archiwalne

Nieopodal dworu stał kościół parafialny, który w tamtym czasie wymagał prac naprawczych. Jego remontem kierował z racji pełnionej funkcji sam Józefat, nie szczędząc swoich pieniędzy na wapno czy kamień. W piśmie do Nadzwyczajnego Komisarza Obwodu Kieleckiego informował, że wydał swego własnego grosza zł 1000, natomiast państwo Mokrsko Górne dopiero część należnej należytości dało i upraszał referendarza, by polecił współfinansowanie remontu przez właścicieli czy dzierżawców Mokrska Górnego, w przeciwnym razie „fabryka ustać musi”.

W niedziele i święta Żeromscy szli całą rodziną do kościoła, by uczestniczyć we mszy. Klimat tamtych nabożeństw Stefan Żeromski opisał w „Ludziach bezdomnych”:

Czasami przychodzi skądś taki obraz nieoczekiwany. Uczucie jakby z pod ziemi… właśnie w tej chwili myślałem sobie o naszym kościele. pewien stary kościół w górach… Otyły ksiądz wychodził w białej albie, z nim dwu ludzi: organista i kościelny. Ten zapach ziół, zboża, leszczyny z młodymi orzechami, bo to 15 sierpnia! Ksiądz intonował „Asperges me” i odchodził na kościół, między ludzi, jakby wygonem, który tworzy się pośrodku chłopów, kropił na prawo i na lewo wolno wznosząc rękę.Tymczasem organista sam śpiewał. Głos jego był czysty, miękki, spokojny. Ogolona twarz wyrażała skupienie, prawie surowość. Gdy śpiewał te słodkie wyrazy „super nivem”, tony jego głosu były nieco oschłe, schrypłe. Słyszę go w tej chwili. Ach, Boże! Zazwyczaj, gdy po wtóre zaczynał werset, ksiądz wracał i wtedy krople wody święconej padały na czoła pańskie, którzy staliśmy w ławce kolatorskiej. Krople wody święconej - święte, chłodne krople.

Do dziś w babińcu kościoła stoją wiekowe ławki kolatorskie, w których dziadkowie Żeromskiego zasiadali do modlitwy. W Mokrsku także dokonali oni swego żywota. Jesienią 1831 roku babka pisarza zaczęła słabnąć, nie mogła jeść. 17 października 1831 roku w księgach zgonów odnotowano, że o godzinie czwartej w nocy pod numerem pierwszym umarła Klara Żeromska na żółtą febrę, lat pięćdziesiąt licząca córka rodziców niepamiętnych, zostawiwszy po sobie owdowiałego męża Józefa Żeromskiego.

Kościół w Mokrsku Dolnym - fot. Andrzej Jóźwiak

Gdy Klara odeszła, jej najstarszy syn, Teofil, miał lat 20, Wincenty 12, a najmłodsza córka zaledwie 7. Przybity troskami Józefat przeżył żonę zaledwie o 3 lata. 12 lutego 1834 roku w księdze zgonów zapisano: o godzinie dwunastej w południe pod numerem pierwszym zmarł Józef Żeromski - possesor wsi Mokrsko Dolne na zamulenie żołądka, syn rodziców niepammiętnych, wdowiec lat pięćdziesiąt mający. Oboje małżonkowie zostali pochowani na miejscowym cmentarzu.

Po śmierci Józefata dzierżawę przejął Teofil i odtąd niewiele już wiadomo o losach rodziny Żeromskich w Mokrsku poza tym, że najstarszy syn Klary i Józefata zmarł „w nie dość dokładnie znanych okolicznościach” w 1837 roku.

Dziś dwór zeszpecony nieumiejętnie przeprowadzanymi remontami niszczeje, a ogród zarasta dzika roślinność. Nie ma też śladu po mogiłach dziadków Żeromskiego i być może nigdy nie uda się już ustalić, gdzie dokładnie zostali pochowani. Może umarłaby także pamięć o przodkach pisarza, gdyby nie tacy ludzie jak Bogusława Poczęta - przesympatyczna przewodniczka świętokrzyska, lokalna patriotka, pasjonatka historii i entuzjastka regionu, która wkłada bardzo wiele trudu i energii, by uratować pamięć o dziadkach patrona naszej szkoły. To dzięki jej usilnym staraniom na murze przy bramie wejściowej na cmentarz w Mokrsku została wmurowana tablica upamiętniająca miejsce pochówku Klary i Józefata Żeromskich.

Kazimiera Zapałowa, autorka książek o Żeromskim, przy tablicy pamiątkowej na uroczystości odsłonięcia j na cmentarzu w Mokrsku Dolnym.

Wstęgę przecina Bogusia Poczęta, fot. Andrzej Jóźwiak

Może spełni się także inne marzenie Bogusi…? Od jakiegoś czasu czyni ona starania, by uratować dwór, w którym mieszkali Żeromscy i w wyremontowanym obiekcie utworzyć placówkę kulturalno-oświatową. Niestety, entuzjazm Bogusi gaszony jest na każdym kroku, gdyż wciąż padają argumenty, że są pilniejsze potrzeby i zadania. Ludzie chcą żyć wygodniej, więc wyburzają stare budynki, by na ich miejsce wznosić nowe. Ale przecież w ten sposób często ulegają zagładzie relikty przeszłości wraz z pamięcią o przodkach, pozostają tylko ruiny, które z czasem stają się kupką milczących kamieni.

Niszczejący dwór w Mokrsku Dolnym - fot. Andrzej Jóźwiak

Józef Piłsudski mówił niegdyś: "naród, który nie szanuje swej przeszłości, nie zasługuje na szacunek teraźniejszości i nie ma prawa do przyszłości", więc może znajdą się osoby, które wspomogą Bogusię w jej staraniach…? Może pomoże ktoś, kto właśnie teraz czyta ten tekst…? Bardzo na to liczę.

opracowała Jagoda Jóźwiak

MOKRSKO DOLNE W OBIEKTYWIE

ANDRZEJA JÓŹWIAKA

Mokrsko Dolne - kościół p.w. Wniebowzięcia NMP, fot. Andrzej Jóźwiak

Mokrsko Dolne - kościół p.w. Wniebowzięcia NMP od strony romańskiego prezbiterium z XIII w. zbudowany z ciosów piaskowca jako "mikrokościółek" , fot. Andrzej Jóźwiak

Mokrsko Dolne - kościół p.w. Wniebowzięcia NMP od strony romańskiego prezbiterium, fot. Andrzej Jóźwiak

Wnętrze kościoła w Mokrsku dolnym - skuty tympanon w prezbiterium. Fot. Andrzej Jóźwiak

Malowidła na ciosach ścian romańskiego prezbiterium, fpt. Andrzej Jóźwiak

Bogusia Poczęta pokazuje gmerk i ślady świdra ogniowego na ciosach ścian, fot. Andrzej Jóźwiak

Drewniana dzwonnica przy kościele w Mokrsku Dolnym, fot. Andrzej Jóźwiak

W drodze na uroczystość odsłonięcia tablicy pamiątkowej poświęconej Klarze i Józefatowi Żeromskim, fot. Andrzej Jóźwiak.

Uczestnicy uroczystości odsłonięcia tablicy pamiątkowej poświęconej Klarze i Józefatowi Żeromskim - od prawej: Andrzej Jóźwiak, Magdalena Helis-Rzepka, Janusz Komorowski, Bogusia Poczęta, Tomasz Rutczyński.

Uczestnicy uroczystości odsłonięcia tablicy pamiątkowej poświęconej Klarze i Józefatowi Żeromskim - od prawej: Janusz Komorowski, Kazimiera zapałowa, Magdalena Helis-Rzepka i Andrzej Jóźwiak.

Uczestnicy uroczystości odsłonięcia tablicy pamiątkowej poświęconej Klarze i Józefatowi Żeromskim - od prawej: Juliusz Braun, przedstawiciel miejscowych władz, Kazimiera Zapałowa, fot. Andrzej Jóźwiak.

____________________________________

ZDJĘCIA:

1. Mokrsko Dolne fot. Andrzej Jóźwiak

2. Wnętrze romańskiego prezbiterium fot. Andrzej Jóźwiak

3. Józefa Żeromski https://www.google.com/search?q=j%C3%B3zefat+%C5%BCeromski&client=safari&rls=en&sxsrf=APq-WBteaxXcTP2wxC9eAiq22dURVwmaVA:1649225437591&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=2ahUKEwi_yfLC4_72AhUm-yoKHa0QApEQ_AUoAnoECAIQBA&biw=1406&bih=779&dpr=1#imgrc=noKRwLtS-sdP1M

4. Klara Żeromska j.w.

5. Dwór w Mokrsku https://mapsus.net/PL/dwor-dziadkow-stefana-eromskiego-105121

6. Kościół w Mokrsku - fot. Andrzej Jóźwiak

7. Kadr z filmu "Popioły" http://repozytorium.fn.org.pl/?q=pl/node/8741

8. Cmentarz w Mokrsku Dolnym fot. Andrzej Jóźwiak

9. Niszczejący dwór w Mokrsku dolnym fot. Andrzej Jóźwiak

Konterfekty Klary i Józefata: http://szklanydom.maslow.pl/asp/pliki/z_dworku_zeromskich/xvii_z_dworku_zeromskich.pdf

___________________________________

Przypisy: Kazimiera Zapałowa:

„Rodzina Stefana Żeromskiego w Świętokrzyskiem”

___________________________________

Źródła: